“Δεν ξέρω πώς να βοηθήσω τον γιο μου να διαχειριστεί τη συμπεριφορά του πατέρα του”

Ερώτημα αναγνώστριας

Καλημέρα! Έχω έναν γιο στην 3η γυμνασίου… 14μιση ετών! Είναι άριστος μαθητής και πολύ καλό και ήρεμο παιδί… αρκετά ώριμο για την ηλικία του θα έλεγα… Το πρόβλημά μου είναι πως δεν ξέρω πώς να τον βοηθήσω να διαχειριστεί τον πατέρα του, με τον οποίο εγώ είμαι σε διάσταση 5 χρόνια και δε με ακούει ό,τι και να πω! Διαβάζει το παιδί ακόμα και τώρα… και το κάνει νυχτερινές ώρες κι έτσι ξενυχτάει ο μικρός… και με το παραμικρό τον λέει βλάκα, καθυστερημένο και άλλα τέτοια… Θέλει όλα να γίνονται όπως τα θέλει αυτός και όταν τα θέλει αυτός, χωρίς να ρωτάει κανέναν μας αν θέλουμε ή αν μπορούμε… Ο μικρός έχει αρχίσει και ζορίζεται, όμως φοβάται να του πει το οτιδήποτε… και εγώ δεν ξέρω πώς να βοηθήσω το παιδί μου!!!  

---

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου 

Αρχικά θα σας προτείνω να αναπλαισιώσετε το ερώτημά σας. Στην παρούσα φάση το ζητούμενο σας, κατά τη γνώμη μου, δε θα πρέπει να είναι να βοηθήσετε τον γιο σας να διαχειριστεί τη σχέση με τον πατέρα του. Το ερώτημά σας πρέπει να αναδιατυπωθεί ως εξής: “τι να κάνω για να διαχειριστώ τη σχέση μου με τον πατέρα του παιδιού μου;”  Με άλλα λόγια, το ερώτημα που θα σας οδηγήσει στο να βοηθήσετε τελικά το παιδί σας αφορά τη μεταξύ σας σχέση, δηλαδή τη δική σας και του πατέρα του παιδιού σας. Χρειάζεται δουλειά από πλευράς σας – των ενηλίκων δηλαδή – ως προς τις διεργασίες της μεταξύ σας σχέσης, γιατί αλλιώς κινδυνεύετε να επιβαρύνετε το παιδί σας με ρόλους που δεν του αναλογούν.  

Πρώτα οφείλετε να επικεντρωθείτε στο να οριοθετήσετε τη σχέση σας με τον πρώην σύζυγό σας. Πρέπει εσείς ως οι δύο ενήλικες στην οικογένεια να ξεκαθαρίσετε τη μεταξύ σας σχέση, τους ρόλους, τις αρμοδιότητες του καθενός σας και φυσικά να θέσετε όρια ως προς το τι είναι αποδεκτό ως συμπεριφορά και τι όχι.  

Εσείς λοιπόν μαζί με τον πρώην σύζυγο πρέπει να συζητήσετε. Δε μου είναι ξεκάθαρο αν ο πατέρας του παιδιού ζει μαζί σας ή όχι. Επίσης, δεν μου είναι ξεκάθαρο τι είδους σχέση έχετε μαζί του. Κατά πόσο είναι η σχέση σας μία σχέση ανοιχτής και  θετικής επικοινωνίας; Είναι μήπως μία σχέση που τη βιώνετε ως καταπιεστική και ελεγκτική; Πώς εκφράζεστε απέναντι στον πρώην σύζυγό σας; Πώς  αντιδράτε; Περιγράφετε τη στάση του συζύγου σας ως άκαμπτη, ελεγκτική, καταπιεστική και υποτιμητική. Έχετε συζητήσει μαζί του αυτά τα ζητήματα; Πώς αντιλαμβάνεται ο ίδιος τη στάση του απέναντι στο παιδί σας; Πώς έχετε ως τώρα διαχειριστεί εσείς τις απαιτήσεις του συζύγου σας να γίνονται όλα όπως ο ίδιος αποφασίζει; 

Φυσικά πρέπει επειγόντως να οριοθετηθεί η συμπεριφορά του πρώην συζύγου σας. Είναι αυτονόητο ότι οφείλει να σταματήσει να φέρεται στο παιδί σας με αυτού του είδους την ψυχολογική και λεκτική βία. Δώστε του να καταλάβει πόσο καταστροφική για την ψυχική υγεία του γιου σας είναι η χρήση χαρακτηρισμών. Δώστε του να καταλάβει τι αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση του γιου σας μπορεί να έχει η αυταρχική και προσβλητική του στάση. Ο έφηβος που αισθάνεται ότι δεν αξίζει τον σεβασμό και την αποδοχή των γονιών του, προσεγγίζει το άνοιγμά του στον έξω κόσμο μέσα από ένα φίλτρο ανεπάρκειας για τον εαυτό του το οποίο, αν δεν αποκατασταθεί, θα καθορίσει τις επιλογές του με αυτοκαταστροφικούς τρόπους. Ο έφηβος που δεν εσωτερικεύει ένα αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό του μέσα από τη σχέση του με τους γονείς του, βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο. Μπορεί να απομονωθεί γιατί δεν αισθάνεται άξιος να δημιουργεί σχέσεις ή μπορεί να προσεγγίζει τις σχέσεις με αίσθημα μειονεξίας και να μην αναζητά τον αμοιβαίο σεβασμό. Μπορεί ακόμα να επιχειρήσει να αναπληρώσει το αίσθημα ανεπάρκειας μέσα από αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και σχέσεις εκμετάλλευσης. Ο σύζυγός σας πρέπει να αντιληφθεί ότι ο εξαναγκασμός και η βία θα προκαλέσουν την αντίδραση του γιου σας. Μπορεί προς το παρόν να ανέχεται αυτού του είδους τη συμπεριφορά του πατέρα του, αλλά το πιθανότερο είναι ότι συσσωρεύει θυμό και ματαίωση και αυτά τα συναισθήματα θα τα εκφράσει κάποια στιγμή, είτε με επιθετικότητα και αντίδραση και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, είτε με απομόνωση, καταθλιπτική παραίτηση και έλλειψη κινήτρου. Ο σύζυγός σας αντιλαμβάνεται ότι ο γιος σας τον φοβάται; Πιστεύετε ότι αυτό είναι κάτι που επιθυμεί; Είναι μία ιδιότητα που συμβαδίζει με την αντίληψη που έχει για τον πατρικό ρόλο;  

Αν ο πρώην σύζυγός σας δεν αντιλαμβάνεται τις πολύ σοβαρές και πολύ αρνητικές και πιθανά μακροπρόθεσμες συνέπειες της συμπεριφοράς του, ή αν η σχέση σας είναι τόσο πολωμένη που δεν είναι σε θέση να σας ακούσει επειδή σας αντιλαμβάνεται ως εχθρό και όχι ως σύμμαχο στην ανατροφή του παιδιού σας, τότε θα σας πρότεινα να του θέσετε αρχικά τις ανησυχίες σας χωρίς να τον κατηγορείτε και στη συνέχεια να επισκεφθείτε μαζί τον ειδικό της ψυχικής υγείας. Αν έχετε δοκιμάσει να προσεγγίσετε τον σύζυγό σας χωρίς αποτέλεσμα, αν βλέπετε ότι η επικοινωνία σας κινείται σε φαύλο κύκλο κατηγοριών και ασυνεννοησίας, τότε σίγουρα χρειάζεστε τη βοήθεια του ψυχολόγου για να υποστηριχθείτε στον ρόλο σας ως γονείς. Είναι πιθανό να υπάρχουν αδιαχείριστα μεταξύ σας ζητήματα που δυσκολεύουν τη σχέση σας με τον γιο σας. Πρέπει να διαχειριστείτε αυτά τα ζητήματα προκειμένου να ανταποκριθείτε στον ρόλο σας ως μητέρα και πατέρας.  

Από τα λεγόμενά σας καταλαβαίνω ότι βρίσκεστε σε δύσκολη θέση. «Ζορίζεται» όπως λέτε ο γιος σας, ταυτόχρονα όμως φαντάζομαι ότι «ζορίζεστε» και εσείς υποχωρώντας σε απαιτήσεις που θεωρείτε παράλογες. Δε μου είναι κατανοητό γιατί υποχωρείτε και διαμορφώνετε την πραγματικότητά σας και τη σχέση με το παιδί σας μέσα από τις επιθυμίες, τις απαιτήσεις  και τον τρόπο επικοινωνίας του πρώην συζύγου σας. Τι γίνεται με τις δικές σας επιλογές, τις δικές σας επιθυμίες και ανάγκες; Οφείλετε επειγόντως λοιπόν να εκφράσετε τα συναισθήματά σας για την κατάσταση που βιώνετε, να οριοθετήσετε τα επίπεδα της ανοχής σας και να διεκδικήσετε τον δικό σας χώρο και τον δικό σας λόγο ισότιμα μέσα στην γονεϊκή σχέση. Μόνο αν βοηθήσετε τον εαυτό σας, θα μπορέσετε να βοηθήσετε και τον γιο σας.  

Όσο για την μελέτη του γιου σας, στην ηλικία που βρίσκεται δε χρειάζεται να τον «διαβάζει» κάποιος. Αυτό που χρειάζεται είναι μια διακριτική εποπτεία από τους κοντινούς του ενήλικες και βοήθεια ή και καθοδήγηση για τα ζητήματα που ο ίδιος επιθυμεί. Μέσω αυτής της διαδικασίας οι έφηβοι αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, τις ικανότητές τους και τη δυνατότητά τους να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του σχολείου και του περιβάλλοντός τους γενικότερα. Αποκτούν ακόμα επίγνωση των δυσκολιών τους και εξασκούνται στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την επίλυση προβλημάτων. Από την περιγραφή σας είναι εμφανές ότι ο τρόπος με τον οποίο ο πατέρας «διαβάζει» τον γιο σας του στερεί τη δυνατότητα απόκτησης όλων των παραπάνω δεξιοτήτων και επιπλέον του δημιουργεί αισθήματα αμφιβολίας για τον εαυτό του, τις ικανότητές του και την επάρκειά του ως άτομο. Αυτά είναι ζητήματα που μπορούν να εξηγηθούν στο σύζυγό σας και από κάποιον εκπαιδευτικό. Θα σας πρότεινα να κανονίσετε μια συνάντηση με τους εκπαιδευτικούς του γιου σας που εκτιμάτε και που έχουν αναπτύξει μια θετική σχέση με το παιδί σας. Είναι πιθανό να σας προτείνουν και πιο συγκεκριμένες μεθόδους για την υποστήριξη του παιδιού σας σε μαθησιακό επίπεδο. Είναι επίσης πιθανό να εξηγήσουν στον σύζυγό σας τη σημασία του ύπνου για την ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων. Είναι αυτονόητο ότι οι έφηβοι χρειάζονται αρκετό και καλό ύπνο προκειμένου να ανταποκριθούν στις σύνθετες σωματικές, γνωστικές και ψυχοσυναισθηματικές απαιτήσεις αυτής της κρίσιμης περιόδου. Τέλος, αυτό που μπορώ να σας πω με βεβαιότητα σε σχέση με το σχολείο είναι ότι σε καμία περίπτωση δε θυσιάζουμε τη σχέση μας με το παιδί μας για καλύτερες σχολικές επιδόσεις.  

Συνοψίζοντας, μην αφήνετε την κατάσταση να διαιωνίζεται. Διαχειριστείτε και οριοθετήστε τη σχέση με τον πατέρα του παιδιού σας, διεκδικήστε αυτό που θεωρείτε σωστό για το παιδί σας και διακόψτε άμεσα την χρήση βίας, υποτίμησης και εξαναγκασμού. Προσέξτε να μην αναθέσετε στον έφηβο ρόλους που δεν πρέπει να επωμιστεί και προσέξτε επίσης να μην κάνετε μαζί του μια συμμαχία που αποδυναμώνει και τους δυο σας στο ρόλο σας ως γονείς. Θυμηθείτε ότι εμείς οι ενήλικες οφείλουμε να διαχειριζόμαστε τα ζητήματα πρώτα γιατί αυτός είναι ο δικός μας ρόλος.