- Αποτελεσματικές τεχνικές επανάληψης πριν τις εξετάσεις - 12 Ιουνίου 2020
- Άγχος των εξετάσεων – Μπορούμε να το διαχειριστούμε; - 4 Ιουνίου 2020
Γράφει στο efiveia.gr η Φιλόλογος – Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού Μαρία Μαυροθανάση
Λίγες μέρες πριν τις εξετάσεις, το άγχος των υποψηφίων- και όχι μόνο- έχει χτυπήσει κόκκινο! Το Υπουργείο έχει ανοίξει γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης για τους υποψηφίους των Πανελλαδικών, πράγμα που φανερώνει πόσο σημαντική είναι η ψυχική καταπόνηση των υποψηφίων! Πολυάριθμες έρευνες έχουν συσχετίσει το άγχος των εξετάσεων (εξουθενωτικό) με χαμηλή επίδοση, καθώς οι λειτουργίες της μνήμης, της προσοχής και της δημιουργικής και συνθετικής σκέψης παρακωλύονται από τη συναισθηματική φόρτιση (Ormrod,1999). Το μέτριο άγχος, ωστόσο, θεωρείται ευεργετικό για τη μάθηση και την επίδοση, γιατί κινητοποιεί τους μαθητές σε δράση.
Γιατί, όμως, οι εξετάσεις πυροδοτούν άγχος, έναν κατά τ΄ άλλα φυσιολογικό μηχανισμό προσαρμογής, που ενεργοποιεί ο οργανισμός για να επιβιώσει, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με μία απειλή; Για ποιον λόγο οι εξετάσεις ερμηνεύονται από τους μαθητές ως απειλητική κατάσταση για την υπόσταση τους;
Οι αιτίες είναι πολλές: ελλιπής προετοιμασία- οι μαθητές που δεν έχουν προετοιμαστεί κατάλληλα βιώνουν «εξουθενωτικό άγχος» (Stipek, 2002) που τους οδηγεί σε περισσότερα ψυχοσωματικά συμπτώματα και στρατηγικές αποφυγής (παραίτηση)- υψηλές προσδοκίες, συνύφανση της επιτυχίας στις εξετάσεις με την αυτο-αξία (Covington, 1992), ο φόβος της αποτυχίας, ο φόβος της απόρριψης, δυσλειτουργικά μοντέλα σκέψης(καταστροφοποίηση, λογική του “άσπρου-μαύρου” κτλ). Μάλιστα, η ανησυχία αυξάνεται, επιδρώντας αρνητικά στην επίδοση, όσο περισσότερο νιώθουμε ανεπαρκείς για να αντεπεξέλθουμε σε αυτές (Sarason, 1978). Με άλλα λόγια, οι αρνητικές σκέψεις για την κατάσταση και για την αυτο-αποτελεσματικότητά μας (γνωστική πτυχή του άγχους,Ormrod,1999) μας εγκλωβίζουν σε έναν φαύλο- κύκλο αποτυχίας.
Για τον λόγο αυτόν, οι μαθητές χρειάζεται να υιοθετήσουν θετικότερες σκέψεις για τη διαδικασία των εξετάσεων και για την αυτο-αποτελεσματικότητά τους. Σε ό,τι αφορά στις εξετάσεις καθεαυτές, το γεγονός ότι έχουν συνυφανθεί με άλλες κοινωνικές (καταξίωση, πολιτισμικό κεφάλαιο Burdieu)- κατά κύριο λόγο- και οικονομικές (επαγγελματικό μέλλον) παραμέτρους έχουν συντελέσει στο να εκλαμβάνονται από τους μαθητές ως μία ανυπέρβλητη δοκιμασία, που προκαλεί φόβο και σύγχυση. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για έναν έλεγχο κατάκτησης εκείνων των γνωστικών στόχων που θεωρεί το Υπουργείο αναγκαίους για τους μελλοντικούς ακαδημαϊκούς πολίτες. Η προσέγγιση, κατά συνέπεια, των εξετάσεων, αποκλειστικά, ως ελέγχου γνώσεων- που οι μαθητές έχουν υποστεί άπειρες φορές κατά τη διάρκεια της μαθητικής τους ζωής- κάνει το άγχος πιο διαχειρίσιμο, αφού οι μαθητές κατανοούν τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουν (σαφήνεια έργου Lodewyk & Winne, 2005) για να ανταπεξέλθουν στις εξετάσεις και επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων που είναι αναγκαίες. Απαραίτητη προϋπόθεση (Schunk, 1983), όμως, για να κινητοποιηθούν οι μαθητές και να συνεχίσουν την προσπάθειά τους αποτελεί η ανάπτυξη της αίσθησης αυτο-αποτελεσματικότητας και η αλλαγή των αιτιακών αποδόσεων (Weiner (1972, 1985, ποιός φταίει για την αποτυχία), που μπορούν να γίνουν με μεταγνωστικής φύσεως παρεμβάσεις.
Αναλυτικότερα, η αυτο-αποτελεσματικότητα (Bandura, 1986) αφορά σε προσωπικές αντιλήψεις του ατόμου σχετικά με την ικανότητά του να οργανώσει και να εκτελέσει με επιτυχία έργα ή δραστηριότητες, ώστε να επιτύχει έναν στόχο, πράγμα που συμβάλλει στην κινητοποίησή του για μελλοντική προσπάθεια και ενασχόληση με παρόμοια έργα. Πως μπορεί αυτή, όμως, να ενισχυθεί;
Οι μαθητές θα πρέπει να καθοδηγηθούν να κάνουν έναν εσωτερικό αυτό-διάλογο, υπενθυμίζοντας στον εαυτό τους τις προηγούμενες επιτυχίες τους- όχι αποκλειστικά και μόνο σε ακαδημαϊκά έργα. Ο στόχος είναι να κατανοήσουν ότι για την εκτέλεση ενός ακαδημαϊκού έργου, απαιτούνται ικανότητες τις οποίες χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους (πχ προσοχή, μνήμη, λογικές-χρονικές σχέσεις). Ταυτόχρονα, όταν οι μαθητές βιώνουν επιτυχία, κινητοποιούνται και προσπαθούν, με σκοπό να επαναλάβουν αυτό το ευχάριστο συναίσθημα. Αρκεί, βέβαια, η προσέγγιση του γνωστικού έργου να γίνει σταδιακά και οι γνωστικοί στόχοι να είναι κατατμημένοι σε μικρότερους, ώστε να προχωρούν οι μαθητές σταδιακά στην κατάκτηση ολόκληρου του στόχου. Με τον τρόπο αυτόν, αναμένεται να αλλάξουν τις γνωστικές τους διεργασίες, τις στρατηγικές μελέτης και επομένως τη συμπεριφορά τους, ώστε να επιτύχουν τον επιδιωκόμενο στόχο (Pintrich & Zusk, 2002). Ακόμη, οι μεταγνωστικές στρατηγικές μάθησης και η αυτοαξιολόγηση (αυτό θα πρέπει να γίνεται, βέβαια καθ’ όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας) συντελούν στην αυτο-ρύθμιση της γνώσης που είναι σημαντική παράμετρος ενίσχυσης της αυτο-αποτελεσματικότητας και της επίδοσης. Τέλος, οι αρνητικές σκέψεις θα πρέπει να αντικαθίστανται, συνειδητά, από θετικές δηλώσεις που ενεργοποιούν θετικά συναισθήματα.
Ο αυτοδιάλογος, λοιπόν, θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι:
Αντί να σκέφτεστε, “Αποκλείεται να γράψω καλά στην Ιστορία! Δεν υπάρχει περίπτωση να τα θυμηθώ όλα!“, σκεφτείτε: “Τι πρέπει να κάνω για να γράψω καλά;”
“Περισσότερες επαναλήψεις; Να δομήσω το γνωστικό σχήμα (πολύ καλύτερα αποτελέσματα);Καλύτερες στρατηγικές μελέτης; Να αφιερώσω περισσότερο χρόνο; Να χρησιμοποιήσω περισσότερο εποπτικό υλικό για να τα θυμάμαι. Χρειάζομαι, ίσως, λίγη παραπάνω βοήθεια;”
Αντί να σκέφτεστε τι μπορεί να κάνουν οι «ανταγωνιστές» σας και «πόσες φορές έχουν βγάλει την ύλη», σκεφτείτε ότι είναι ζήτημα της δικής σας μνήμης πόσο καλά θα θυμάστε και θα συσχετίζετε τις γνώσεις που πρέπει να μάθετε.
Σκεφτείτε, ακόμη, ότι δεν πρόκειται να σας ρωτήσουν κάτι που δεν έχετε διδαχθεί. Για το λόγο αυτό, πείτε από μέσα σας: «Οφείλω στον εαυτό μου, από σεβασμό στον κόπο μου, να παραμείνω ψύχραιμος και να εκτελέσω το έργο για το οποίο έχω προετοιμαστεί».
Ρωτήστε τον εαυτό σας «Μπορώ να καταλάβω τα ζητούμενα; Έχω εξασκηθεί αρκετά σε αυτό; Γνωρίζω τις απαντήσεις (ας μην είναι κατά λέξη, αρκεί να μην αλλοιώνεται το περιεχόμενο); Προχωρώ. Αν όχι ξανακάνω επανάληψη”
Αντί να σκέφτεστε «Τι θα γίνει αν αποτύχω; Θα τύχω αρνητικής αξιολόγησης», σκεφτείτε: “έχω προσπαθήσει, όσο έπρεπε για να κατακτήσω τους στόχους; Τότε δε θα αποτύχω! Αν όχι, τότε, θα εντείνω την προσπάθειά μου για να τους κατακτήσω“.
Θυμηθείτε, τέλος, ότι η αποτυχία ή επιτυχία είναι συνάρτηση της προσπάθειας και εξαρτάται από το πόσο ευσυνείδητα προσπαθήσατε. Και για να θυμηθούμε, κλείνοντας τον Σοφοκλή: «ἐκφεύγει τα’ἀμελούμενον»
Καλή επιτυχία και ψυχραιμία! Οι πανελλαδικές είναι μόνο μία δοκιμασία, ανάμεσα στις τόσες άλλες που έχετε περάσει και που σας περιμένουν. Επικεντρωθείτε ΜΟΝΟ στη γνωστική πλευρά των εξετάσεων. Τα άλλα έπονται…